NAUKOWA EDYCJA KRYTYCZNA PISM ROZPROSZONYCH TADEUSZA MICIŃSKIEGO W CZTERECH TOMACH: ESEJE, LIRYKA, PUBLICYSTYKA
1aH 15 0322 83
OPIS PROJEKTU
Tadeusz Miciński jest jedynym klasykiem literatury Młodej Polski, którego dzieła nie zostały zebrane i opublikowane w zwartej formie. Pisarz, zaliczany do najświetniejszych liryków i powieściopisarzy epoki, interpretowany jest w podręcznikach oraz pracach badawczych na podstawie tekstów znanych. Tymczasem ogromna część jego dorobku poetyckiego i eseistycznego pozostawała rozproszona, nie jest znana kompletna lista jego utworów poetyckich i prozatorskich. Zawiniły tu długoletnie zaniedbania edytorskie, lecz i to, że autor Nietoty w ostatnich latach życia, pisał i publikował w ogarniętej rewolucją Rosji, gdzie zginął tragicznie w 1918 roku.
Celem projektu jest zmiana opisanego wyżej stanu, a zatem: publikacja w 4. tomach poezji, esejów i publicystyki Micińskiego. Z pewnością zasługuje on na uwagę jako publicysta i działacz społeczny, a nie jedynie autor W mroku gwiazd, dramaturg czy powieściopisarz. Wydanie – do dziś skazanych na zapomnienie – tekstów lirycznych, eseistycznych i publicystycznych odsłania nową twarz czołowego pisarza epoki Młodej Polski.
Wczesną wiosną 2018 roku obchodziliśmy setną rocznicę śmierci pisarza. Projekt edycji jego Pism rozproszonych doskonale wpisał się w obchody tej rocznicy: do 2018 roku ukazały się dwa pierwsze tomy, obejmujące lata 1896–1914 (do wybuchu I wojny światowej).
Miciński publikował między innymi na łamach „Życia”, „Nowej Gazety”, „Ludzkości”, „Przeglądu Narodowego”, „Kuriera Warszawskiego”, „Prawdy”, „Kuriera Porannego”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Krytyki”, „Kłosów Ukraińskich”, „Sztuki”, „Świata”, „Słowa Polskiego”, „Turysty Polskiego”, „Głosu Narodu”, „Głosu Warszawskiego”, „Wsi Ilustrowanej”. W czasie I wojny światowej ogłaszał swe teksty w Moskwie („Echo Polskie”, „Gazeta Polska”) oraz w Piotrogrodzie („Głos Polski”, „Dziennik Polski”, „Polskie Siły Zbrojne”). Wiadomo, że współpracował również z prasą rosyjską („Utro Rossiji”).
W latach 2016–2018 wykonano szereg kwerend w bibliotekach rosyjskich (Moskwa, Petersburg), ukraińskich (Kijów, Lwów, Odessa) i białoruskich (Mińsk).
Opracowano teksty pisarza, z uwzględnieniem i odnotowaniem zmian wprowadzanych w danym artykule lub szkicu (umiarkowane uwspółcześnienie języka, zachowujące różnego rodzaju niuanse młodopolskiej maniery stylistycznej oraz właściwe tylko Micińskiemu zapisy poszczególnych słów).
Sporządzono przypisy do wszystkich tekstów, wyjaśniając specjalistyczne, często obcojęzyczne słownictwo, a także nieznane lub zapomniane dziś nazwiska; wprowadzono także konteksty historyczne. Przypisy do większości tekstów pisarza są nader liczne i niejednokrotnie bardzo obszerne.
Opisano wewnętrzną strukturę oraz budowę kolejnych tekstów publicystycznych, podjęto próbę ich interpretacji, osadzenia w kontekście twórczości stricte literackiej; postawiono szereg wniosków związanych z analizą kultury polskiej i europejskiej dokonanych przez Micińskiego.
Powstało w sumie osiem wstępów: w każdym z czterech tomów znajdują się dwa wstępy krytyczne, napisane przez dwóch różnych autorów.
W ramach popularyzacji edycji krytycznej Pism rozproszonych Tadeusza Micińskiego projektu udostępniamy niniejszą stronę internetową, na której docelowo znajdą się wszystkie cztery tomy jego Pism. Każdy z nich dostępny będzie dwa lata od momentu jego publikacji – tom I (wydany w 2017 roku) – w 2019; tom II (wydany w 2018) – w roku 2020; tomy III i IV (wydane w 2019) – w roku 2021.
Projekt wpłynie na zmianę obrazu życia i twórczości Micińskiego, stając się krokiem do stworzenia pierwszej całościowej biografii pisarza lub książki o charakterze monograficzno-biograficznym (próbą takowej, niezbyt udaną, choć posiadającą pewne niezaprzeczalne walory, była książka Jerzego Tyneckiego Inicjacje mistyka. Rzecz o Tadeuszu Micińskim, Łódź 1976). Ponadto projekt niesie wymierne efekty w postaci uzupełnienia wiedzy na temat kolonii polskiej w Moskwie w latach 1915–1918 oraz stosunków polsko-rosyjskich w czasie I wojny światowej. Zasadniczym jednak celem projektu jest to, że dopełnienia on wiedzę o przemianach najważniejszych twórców epoki Młodej Polski: przed i po 1905 oraz 1914 roku.
Wydanie obszernego zbioru tekstów Micińskiego – pisarza znanego jedynie częściowo, a uważanego przecież za klasyka – zmienia, koryguje obraz epoki, pozwala, bodaj częściowo, napisać historię literatury tej epoki [szczególnie lat 1905–1918] na nowo.
Specjalnym walorem proponowanej edycji jest uruchomianie szerokiego kontekstu komparatystycznego: Miciński tworzył poza Polską, w środowisku, gdzie oddziaływali na niego moderniści rosyjscy, kultura ukraińska i litewska oraz kultury innych nacji włączonych w wielki proces rewolucji (Tatarzy), lecz również Bułgarzy, Serbowie, Włosi.
Chyba nigdy wcześniej literatura Młodej Polski nie była oglądana w świetle wschodnioeuropejskiego modernizmu w tym właśnie wojennym okresie. Metodologia badawcza zastosowana w projekcie ma zarówno klasyczny, jak i nowatorski charakter. Mamy tu do czynienia z drobiazgowym przenoszeniem tekstów pisarza z pierwotnych źródeł do nowego, zbiorowego wydania pism przy wykorzystaniu dostępnych analiz tekstologicznych, uwspółcześnienia polszczyzny z zachowaniem właściwych dla epoki (przede wszystkim dla samego Micińskiego) odchyleń stylistycznych od współczesnego uzusu językowego.
Do szczegółowej analizy utworów pisarza wykorzystujemy nowatorskie metodologie badawcze: imagologię [rozumianą jako studia nad obrazem „innego”, innego narodu, człowieka, kultury] i studia postkolonialne [a specjalnie tę ich część, która pozwoli w nowy sposób zrekonstruować obraz Rosjan i Rosji w pisarstwie Micińskiego]; ze względu na specyfikę okresu, którego dotyczy projekt [rewolucja w Rosji, I wojna światowa] wykonawcy projektu sięgają również po studia nad obrazem mężczyzny i kobiety w literaturze.Uruchamiają szeroki kontekst współczesnej komparatystyki, ze szczególnym akcentem na literatury wschodniosłowiańskie i kultury imperium rosyjskiego.
W celu realizacji komparatystycznej i edytorskiej części projektu niezbędne okazało się włączenie do współpracy przy jego realizacji badaczy z Moskwy, Kijowa, Mińska, Wilna. Powołany zostanie Międzynarodowy Zespół Współpracowników Projektu, w skład którego zgodzili się wejść: Moskwa: dr hab. Jerochina O. Wiktorowna – docent w Katedrze Historii Ojczystej i Kulturologii, Państwowy Uniwersytet Moskiewski im. M.A. Szołochowa; Kijów: dr hab. Mariya Bracka – Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki, Katedra Polonistyki; dr Olga Ciwkacz – Uniwersytet Przykarpacki, Iwano-Frankowsk; prof. Swietłana Musijenko – Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały; dr Helena Nielepko – Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały]. Wszyscy badacze są stałymi współpracownikami Katedry Badań Filologicznych „Wschód–Zachód”, a także członkami Komitetu Naukowego edycji.
Projekt ma zasadnicze znaczenie dla kultury narodowej. Pisarstwo Tadeusza Micińskiego obraca się przede wszystkim wokół następujących spraw: kształtu Europy oraz jej kultury przed,w czasie oraz po I wojnie światowej. Dotyczy też perspektyw rozwoju kultury narodowej: niepodległości, idei samorozwoju i przedsiębiorczości, charakteru narodowego Polaków; ich stosunku do narodów sąsiednich.
O PISARZU
Miciński z powodzeniem łączył tematykę religijną, antropologiczną, metafizyczną z problematyką społeczną, narodową i polityczną. W sposób konsekwentny eksperymentował też w sferze estetyki [stąd między innymi uznanie dla jego dzieł u takich pisarzy, jak Witkacy]. Był również społecznikiem, w pierwszych latach XX wieku niestrudzenie wygłaszającym odczyty o „źródłach duszy polskiej” i o „Królu Duchu – Jaźni”, zaś w przededniu wybuchu Wielkiej Wojny – o księciu Józefie i Napoleonie. Entuzjastycznie przyjmował wszelkie inicjatywy mające na celu poprawę jakości życia ludzkiego, nie ograniczając się tylko do poprawy poziomu, jakości życia (gimnastyka, sport, taniec rytmiczny, higiena, łaźnie publiczne, kąpiele morskie, nowe, znacznie praktyczniejsze stroje kobiet). Będąc maksymalistą moralnym, pragnął również poprawy jakości życia duchowego. W swych tekstach publicystycznych wypowiadał się na przykład na takie tematy jak: malarstwo i sztuka (m.in. szkice i polemiki: Malarstwo wizyjne, Spór o „Pochód na Wawelu”. Apologia Wawelu), wychowanie młodzieży (Współczesna młodzież polska), rola teatru w kształtowaniu postaw, teoria teatru (Teatr świątynia, Znaczenie rytmu, Misterium zwiastowania), rozwijającego się prężnie taternictwa i turystki górskiej (Nieszczęścia w Tatrach). Wielką, niedocenioną i niewyzyskaną wartość stanowią teksty „rosyjskie”, czyli te, które powstały w Moskwie i Piotrogrodzie w czasie I wojny światowej. Miciński zdaje w nich relacje z frontu wschodniego, pisze o Polakach i polskich oddziałach służących w armii rosyjskiej, opisuje obrady „parlamentu wojennego”, rosyjski Rząd Tymczasowy Gieorgija Lwowa, a następnie Aleksandra Kiereńskiego. Uczestniczy w moskiewskim zjeździe Tatarów rosyjskich, entuzjastycznie przyklaskując ich dążeniom wolnościowym, snując paralele polsko-tatarskie.
Podczas kwerendy w Petersburgu odnaleziono m.in. następujące utwory T. Micińskiego:
Szaman (Adam Szymański); Miecz Polski; Orle gniazdo; Do żołnierza Polaka, [Listy do redakcji], „Los Verhearena”; Turów Róg i ciemne moce; Mickiewicz, Mazzini i Machiavelli; Teatr futurystyczny; Głos Tadeusza Micińskiego; Kuźnica narodowa; опасный нѣмецкiй нейтралитетъ;Wojna;Tragedia Krainy;Za waszą i naszą swobodę [wiersz napisany wraz z Konstantinem Balmontem];Hymn do Ameryki Stanów Zjednoczonych;Nad wodami Babilonu; Костеръ Яна Гуса.Tłumaczenia utworów: D’Annunzio;Noc Garibaldiego na wyspie Kaprera; E. Verhearen, Rupert Brooke; K. Balmont, Do Rosjan, A. Amfiteatrow, Stieńka Razin.
Wszystkie te reportaże, manifesty, relacje, szkice i artykuły i wiersze, sukcesywnie udostępniamy badaczom: literaturoznawcom, historykom, a także czytelnikom, stanowią bowiem unikalne, cenne dziedzictwo kultury z epoki wielkich przemian świadomości – nie tylko polskiej, ale i światowej.
ZESPÓŁ:
Dr Marcin Bajko – kierownik projektu, redaktor tomów I – IV, wykonawca (tomy I, III, IV)
Prof. zw. dr hab. Wojciech Gutowski – wykonawca (tomy I, II)
Prof. zw. dr hab. Jarosław Ławski – redaktor tomów I – IV, wykonawca (tomy III, IV)
Dr hab. prof. UwB Anna Wydrycka – wykonawca (tomy III, IV)
Dr Urszula M. Pilch – wykonawca (tomy II, IV)
WSPÓŁPRACA:
Dr hab. Grzegorz Czerwiński – Zakład Slawistyki i Literatur Rosji,Uniwersytet w Białymstoku
Dr hab., prof. UwB Anna Janicka – Zakład Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych
Prof. dr hab. Dariusz Kulesza – Katedra Współczesności i Tradycji Literackiej, UwB
Mgr Irena Szewczenko – doktorantka w Zakładzie Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych Uniwersytetu w Białymstoku
Pisma rozproszone Tadeusza Micińskiego:
WYDANE:
– T. Miciński, Pisma rozproszone, redakcja naukowa M. Bajko i J. Ławski, tom I: Eseje i publicystyka 1896–1908, wstęp, opracowanie tekstów i przypisy M. Bajko i W. Gutowski, Białystok 2017, ss. 576. Wydawnictwo Prymat. Uniwersytet w Białymstoku.
– T. Miciński, Pisma rozproszone, redakcja naukowa M. Bajko i J. Ławski, tom II: Eseje i publicystyka 1909–1914, wstęp, opracowanie tekstów i przypisy W. Gutowski i U.M. Pilch, Białystok 2018, ss. 846. Wydawnictwo Prymat. Uniwersytet w Białymstoku.
– T. Miciński, Pisma rozproszone, redakcja naukowa M. Bajko i J. Ławski, tom III: Eseje i publicystyka 1914–1918, wstęp M. Bajko i J. Ławski, opracowanie tekstów i przypisy M. Bajko, A. Wydrycka, Ł. Zabielski, Białystok 2019.
– T. Miciński, Pisma rozproszone, redakcja naukowa M. Bajko i J. Ławski, tom IV: Poezje rozproszone 1896–1918, wstęp J. Ławski, U.M.Pilch, opracowanie tekstów i przypisy M. Bajko, U.M. Pilch, K.K. Pilichiewicz, A. Wydrycka, P. Wojciechowski, Białystok 2020.
PONADTO W RAMACH PROJEKTU UKAZAŁ SIĘ TOM STUDIÓW POŚWIĘCONYCH T. MICIŃSKIEMU:
– Proza Tadeusza Micińskiego. Studia, wstęp J. Ławski, red. naukowa M. Bajko, W. Gutowski, J. Ławski, Białystok 2017, s. 596. Alter Studio. Uniwersytet w Białymstoku.
(TOM DOSTĘPNY NA NINIEJSZEJ STRONIE)
Artykuły wykonawców projektu zawarte w tomie:
– J. Ławski, Proza Tadeusza Micińskiego: na progu nowej epoki odczytań.
–W. Gutowski, Architektonika światów przedstawionych w powieściach Tadeusza Micińskiego.
– U. M. Pilch, Drogi przejścia. Poematy prozą Tadeusza Micińskiego.
– M. Bajko, Publicystyka Tadeusza Micińskiego w latach Wielkiej Wojny.
– A. Wydrycka, Tadeusz Miciński i Pierwszy Zjazd Wojskowych Polskich w Piotrogrodzie w 1917 roku. Zapomniane artykuły i poematy.
– J. Ławski, Estetyka pism Tadeusza Micińskiego: rozpoznania.
– D. Kulesza, Znany nieobecny. Powojenna recepcja prozy Tadeusza Micińskiego.
W ramach popularyzacji projektu zorganizowano II Ogólnopolską Konferencję Naukowej z cyklu „Młoda Polska – rewizje, reinterpretacje”, poświęconą twórczości pisarza: „Tadeusz Miciński i ludzie epoki. Współcześni i potomni wobec pisarza i jego dziedzictwa. W 100. rocznicę śmierci 1918–2018” (Białystok, 11–12 października 2018 r.). Tom będący pokłosiem tej sesji:
Tadeusz Miciński i ludzie epoki. Studia, red. naukowa M. Bajko, J. Ławski, U.M. Pilch, Białystok 2019.
– Studia publikowane w specjalistycznych recenzowanych, punktowanych czasopismach i książkach. Dotychczas wykonawcy projektu opublikowali:
–M. Bajko, Islam, Turcy i Tatarzy w pismach Tadeusza Micińskiego, w: Wschód muzułmański w literaturze polskiej. Idee i obrazy, red. G. Czerwiński, A. Konopacki, Białystok 2016, s. 179-193.
– W. Gutowski, Tadeusza Micińskiego zmagania z prozą, w: Czytać Tadeusza Micińskiego. Studia, pod red. A. Czyża, M. Pliszki, S. Sobieraja, Siedlce 2016.
– J. Ławski, Nieznany rosyjski artykuł Tadeusza Micińskiego o Henryku Sienkiewiczu, w: Henryk Sienkiewicz i chrześcijaństwo. Idee – obrazy – konteksty, red. A. Janicka i Ł. Zabielski, Białystok 2017, s. 313-343.
– M. Bajko, Tadeusz Miciński i Bułgarzy. O nieznanym rosyjskim artykule pisarza, „Bibliotekarz Podlaski” 2017, z. 3, s. 163-185.
– M. Bajko, ТадеушМицинскийхатларындаислам, төрекләрһәмтатарлар, „ФәнниТатарстан” 2017. № 1, s. 48-58.
– U.M. Pilch, „Tatry” Tadeusza Micińskiego. Próba interpretacji, „Ruch Literacki” 2017, z. 6, s. 647-654.
– J. Ławski, Kosmografia wolności. „Nowe” pisma Tadeusza Micińskiego z lat 1914–1917, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystw a Literackiego im. Adama Mickiewicza”, rok XI (LIII) 2018, s. 157-170.
– M. Bajko, Odessa i Morze Czarne na mapie wyobraźni Tadeusza Micińskiego, w: Odessa i morze Czarne jako przestrzeń literacka. Studia, red. nauk. J. Ławski i N. Maliutina, Białystok – Odessa 2018, s. 279-386.
– J. Ławski, Tadeusz Miciński i żywioły ironii, w: Ironia modernistów. Studia, red. naukowa M. Bajko, U.M. Pilch, J. Ławski, Białystok 2018, s. 301-315.
– W. Gutowski, Echa wojny rosyjsko-japońskiej w twórczości Tadeusza Micińskiego (w kontekście wczesnomodernistycznej hermeneutyki doświadczenia wojny), w:Dylematy epoki postyczniowej. Księga ofiarowana Profesorowi Bogdanowi Mazanowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. M. Domagalska i D. Samborska-Kukuć, Łódź 2019, Wyd. UŁ.
– M. Bajko, Tadeusza Micińskiego wizja Litwy i Litwinów u progu I wojny światowej, „Bibliotekarz Podlaski” 2019/2 (XLIII).